(Iemand die een pure altruïst is, zet zichzelf niet in het middelpunt, en maakt geen onderscheid tussen de waarde van mensen. Zo iemand was Emy von Briesen. Op deze foto uit het archief van Jan Kloos is ze 75 jaar.)
Nostalgisch
Noordwijk
"NEEM MIJN VILLA MAAR"
De filosoof zegt: “Geven? Allemaal eigenbelang!” De winkelier zegt: “Geven? Eerst betalen”. De buurvrouw zegt: “Kom je nu al weer voor een kopje suiker?” De politicus zegt: “Wat zit er voor mij in?” De baas zegt: “Ik geef je een complimentje maar dan moet je wel harder werken”. De vitaliteitscoach zegt: “Neem de tijd om een compliment te geven en doe het met een blij gezicht plus enthousiasme in je stem. Ondersteun het eventueel met handgebaren. Dat is positief.” De sponsor zegt: “Eerst mijn naam noemen”. Maar gelukkig zegt mijn vrouw: “Kom hier dan krijg je een knuffel.” Kijk, en dáár wordt een mens nu blij van!
(Dit portretje van Emy von Briesen was geniet aan haar ‘vreemdelingenkaart’ van 1919. Na de Eerste Wereldoorlog moesten alle buitenlanders zich laten registreren om de Nederlandse arbeidsmarkt af te schermen. Ze moesten zich melden bij de politie, ook als ze maar één nacht bleven, en kregen dan een identiteitsbewijs. In 1922 werden deze kaarten weer afgeschaft.)
Échte altruïsten, filantropen, vrijwilligers, mensen die werkelijk onbaatzuchtig zijn. Ze bestaan en ze zijn er ook altijd geweest. Als voorbeeld van zo iemand nemen we hier het leven onder de loep van een Noordwijkse weldoenster die eigenlijk een freule van Duitse afkomst was. Zij was in 1897 gast geweest in huis ter Duin en werd zodanig getroffen door de zee en de directe omgeving dat zij in 1900 een villa liet bouwen op een hoog duin, aan de Erasmusweg, in die tijd nog Pickéweg geheten. Ongeveer op de plek waar nu hotel en conferentieoord De Baak staat aan de Zuid-Boulevard.
(Een door de freule zelf getekende ansicht. Daarmee kon men vroeger iemand de ‘groete’ doen. Wellicht leuk om die oude traditie weer nieuw leven in te blazen?)
Emie Frederike Caroline Louise, kortweg Emy genoemd, werd geboren op 24 december 1857 op Gut Wiesenhof bij Merzig als dochter van Constantin von Briesen, telg uit een oud adellijk geslacht in Pruisisch-Pommeren. Constantin was ‘Landrat’, (spreek uit: landraat) oftewel hoogste bestuursambtenaar van meerdere districten en moest in verband met zijn drukke werk meermaals verhuizen, terwijl Emy met haar moeder, gravin Seyssel d’Aix, die ook dochter van een ‘Landrat’ was in Düsseldorf bleef wonen. Maar dan wel in het enorme Hofgärtnerhaus in de Jägerhof-straße, dat is op internet nog te bewonderen. Het zal haar in materieel opzicht aan niets ontbroken hebben. Haar vader was oorspronkelijk Protestants maar liet zich tot het Rooms Katholicisme bekeren en ook Emy bleek een grote belangstelling te hebben voor godsdienstige zaken. Tijdens haar 20ste levensjaar begon zij met privélessen bij de kunstschilder Albert Baur, gevolgd door een studie in dieren schilderen bij Emmanuel Frémiet in Parijs. In het jaar dat zij met haar lessen begon, 1877, was haar vader zodanig depressief geworden dat hij de hand aan zichzelf sloeg. Dit moet van enorme invloed geweest zijn op Emy’s latere leven waarin weinig ‘lichtzinnigheid’ te bespeuren viel. Na haar opleiding keerde zij terug naar Düsseldorf en werkte hier als schilder en schrijfster. Ze maakte een bescheiden naam als schilder van genrestukken, portretten, diervoorstellingen, religieuze schilderijen (zoals een altaarstuk in de parochiekerk van Kronenberg in de Eifel) en etsen. Dat zij ook een kunstzinnig oog had voor de wereld om haar heen blijkt uit het feit dat zij een van de eerste zogenoemde industrieschilders was.
Liefdadigheid
Ook wierp zij zich op als ‘Leiterin der Malteser Sammelstelle’ in Trier. De geschiedenis van de Maltezer Orde gaat helemaal terug naar het jaar 1023 en vond zijn oorsprong in een hospitaal in Jeruzalem dat gebouwd was ter verzorging van noodlijdende pelgrims. De orde bestaat nog steeds en kent wereldwijd ruim 13.500 katholieke leden. De activiteiten berusten op de medewerking van 80.000 vrijwilligers uit 120 landen, waaronder 42.000 met een medische scholing. Zij organiseren liefdadigheidswerk in eigen land en noodhulpverlening over de hele wereld. Er bestaat ook een protestantse variant onder de naam ‘Orde van Sint-Jan’.
Een memoriam gewijd aan Emy von Briesen in de Leidsche Courant van 17 oktober 1936 vermeldt: “Zij had een diepe liefde voor de menschen, in hun strijd en lijden, hun worsteling om een beter, menschwaardiger bestaan. Getuige hiervan niet alleen haar gevoelige etsen uit de mijnstreek, maar ook haar sociale arbeid in Duitschland, voordat zij naar Holland kwam en tijdens den oorlog, de vele geldelijke offers die zij bracht voor de verarmde adel in haar vaderland, haar liefdevolle omgang met enkele eenvoudige, ongeletterde menschen uit Noordwijk.” (!)
(Een portret wat Emy von Briesen maakte van haar moeder, gravin Alice von Seyssel d’Aix. (Olieverf op canvas, 96 x 67,5 cm.) Vooral in de periode begin 1880 heeft zij in Duitsland veel portretopdrachten in binnen- en buitenland geschilderd.)
(Een gezicht op Noordwijk Binnen wat in 2016 geveild werd en door een onbekende koper voor slechts 99 euro werd aangeschaft. Misschien niet het allermooiste schilderij, maar toch had dit naar het Museum Noordwijk moeten gaan.)
Noordwijk
Zoals gezegd liet Emy in 1900 een villa in Noordwijk bouwen met uitzicht op zee en strand en gaf er de naam ‘Haus Briesen’ aan. Tot aan 1909 betrok zij elke zomer met haar zus Adela de villa. Adela overleed echter in dat jaar en Emy vestigde zich nu definitief in Haus Briesen waar zij al snel een grote kring van schilders en dichters om zich heen verzamelde. Zij schilderde hier, maakte borduurwerken voor verschillende kerken en organiseerde kunstavonden en avonden voor religieuze beschouwingen.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog veranderde zij de naam van haar villa in ‘Malteserheim’ en gebruikte het als onderkomen voor geïnterneerde Duitse officieren. In 1922 trok zij zich het lot aan van de zusters van de Orde Franciskanessen van Heythuysen (Limburg) die bij de verzorging van tuberculose patiënten zelf besmet waren geraakt. Zij liet haar villa tot sanatorium ombouwen en ontving hier verplegend personeel en zieke zusters. Zelf betrok zij een klein wit huis naast Haus Briesen gelegen.
Zo ontstond in Noordwijk het Sanatorium St. Jozef, ook wel klooster genoemd, dat tot februari 1938 heeft bestaan. In deze periode werden 85 zusters voor kortere of langere tijd verpleegd. In totaal zijn er 14 zusters overleden, voornamelijk aan de ziekte tuberculose. Onder hen waren ook leden van het verzorgend personeel die bij de verzorging van de patiënten een besmetting opliepen.
(Haus Briesen aan de Pickéweg (nu Erasmusweg) in het midden van de foto, met links daarvan het witte huis dat ook wel ‘Klein Briesen’ genoemd werd. Linksachter is pension Zeelust (later Stella Mare) nog zichtbaar en rechts staat Villa Ilse.)
(Emy von Briesen was haar hele leven een groot dierenliefhebster. Ze was in de leer geweest bij een bekend dierenschilder en zelf mocht ze graag haar kater verwennen, evenals haar hondje en alle vogels rondom haar huis (foto Museum Noordwijk).)
Jan Kloos
In Museum Noordwijk bevindt zich het archief van Noordwijks bekende historieschrijver Jan Kloos, en hieruit blijkt dat deze goed bevriend was met Emy von Briesen. Hij bezocht haar soms en er is een vrij uitgebreide correspondentie tussen hen bewaard gebleven. Zo schreef Kloos op 2 maart 1935 haar een bedankbriefje voor de felicitatie die hij ter gelegenheid van zijn 75e verjaardag van haar had ontvangen. Eerder al, in 1928, had de kunstenares hem gecomplimenteerd met het uitkomen van zijn boek ‘Noordwijk in den loop der eeuwen’ en hem een ets geschonken. In 1932 stuurde Kloos ter gelegenheid van Emy ’s 75ste verjaardag een stukje naar De Noordwijker, daarin staat te lezen: “In haar witte huisje leeft zij in vertrouwde vriendschap met haren verwende kater en met het welgeaarde hondje te samen. Dagelijks voedert zij ook op haar balkon de haar zeer bevriende spreeuwen en musschen. Ze schijnt een eigen spraak met de dieren te voeren. Het is een klein modern asiel. Helaas is de schilderes lang niet genoeg vereerd geworden! Haar industrielandschappen en dierscheppingen doen volkomen modern aan. In de laatste jaren voltooide zij ook menig kundig borduurwerk. Moge haar nog een gezegende ouderdom beschoren zijn!”
(Een stenen kruis achteraan op de rooms-katholieke begraafplaats ter nagedachtenis aan de Eerwaarde Zusters Franciskanessen van Heythuysen. Sinds 2007 staat hier nu ook een gedenkplaat naast met de 14 namen van de heldinnen.)
Freule Emy von Briesen stierf 4 jaar later, op 16 oktober 1936 en werd op de katholieke begraafplaats aan de Gooweg begraven. Helemaal achteraan op deze begraafplaats staat een groot stenen kruis waar de heldhaftige zusters aanvankelijk anoniem begraven lagen. Oud-pastoor W.J. Kleijn heeft naar de lotgevallen van de zusters onderzoek gedaan en alle namen achterhaald. Uit respect voor de inzet van deze veelal nog jonge vrouwen is in 2007 naast het bestaande grafmonument een gedenkplaat op een sokkel onthuld. Haus Briesen werd in 1943 door de Duitsers gesloopt voor de aanleg van de Atlantikwall. En dat is een veel grimmiger verhaal.
